Natuurlijk en onvoorwaardelijk ouderschap: wat hebben die met elkaar te maken?

Het is een beetje chaos in Opvoedland. Bewust ouderschap, positief opvoeden, vrolijk opvoeden: je krijgt als ouder de ene term na de andere om je oren en voordat je door hebt waar het precies om gaat, heb je je door tientallen boeken moeten worstelen. Tijd om wat duidelijkheid te scheppen.

Behaviorisme

Laten we beginnen bij het begin: heel grofweg gezegd zijn er twee grote opvoedstromingen: het behaviorisme en de humanistische psychologie. De behavioristische, of gedragsmatige aanpak, gaat uit van het veranderen van het gedrag van je kind. ‘Gedrag’ is wat je ziet aan de oppervlakte en daar reageer je dan op, meestal ongeacht welke motivatie er aan ten grondslag ligt. Dat reageren doe je meestal met opvoedmiddelen als een time-out geven, belonen (bijvoorbeeld met stickers), verbaal belonen door middel van prijzen of negeren. Daarbij is er in de gedragsmatige opvoeding meestal sprake van een ongelijkwaardige relatie: de ouder is (in meer of mindere mate) de baas en het kind de ondergeschikte. In deze visie is het kind nog niet af bij de geboorte maar moet eerst gedrag actief aan- of afgeleerd worden om tot een goed mens te kunnen opgroeien.

Humanisme

De humanistische opvoeding gaat uit van gelijkwaardigheid tussen ouder en kind. Het is geen opvoedmethode, maar een filosofie, waarbij het recht op zelfbeschikking – zelf beslissen over wat er met je eigen lijf en leven gebeurt – belangrijk is. Ouder en kind zijn niet gelijk aan elkaar in leeftijd en ervaring, maar ieder gezinslid is wel gelijkwaardig. Ieder mens heeft dezelfde basisbehoeftes. Dat wil zeggen dat iedereen zich gehoord, gezien en gerespecteerd wil voelen. Natuurlijk zijn kinderen nog niet in staat om ingewikkelde, belangrijke beslissingen te nemen. Het idee is dat wanneer het kan, je kind inspraak heeft en serieus genomen wordt. Meestal worden opvoedtrucs zoals time-out of belonen niet gebruikt; ouders die deze visie aanhangen zijn minder geïnteresseerd in het oppervlakkige gedrag, maar meer in de gevoelens en oorzaak achter het gedrag. De relatie tussen ouder en kind staat voorop. Niet de uiting, maar de motivatie achter het gedrag dat je waarneemt is belangrijk. De relatie tussen ouder en kind en daar aan werken is belangrijker dan het (oppervlakkige) gedrag.

Niet zwart / wit

Uiteraard bestaan deze twee groepen niet strikt afgescheiden naast elkaar. Er zijn allerlei mengvormen en overlappingen. Wél is het handig om deze twee groepen te herkennen, op die manier kun je er al snel achter komen of een methode of theorie je aanspreekt. Je kunt het ook gebruiken als argument op school of het consultatiebureau, wanneer zij vanuit een bepaalde visie advies geven. Je kunt dan makkelijker duidelijk maken hoe jij naar je kind kijkt en over opvoeding denkt.

Natuurlijk ouderschap

En hoe zit dat dan met natuurlijk ouderschap of attachment parenting? In Amerika vooral populair geworden door Dr. Sears, maar eigenlijk is de basis van natuurlijk of hechtend ouderschap het werk van Dr. John Bowlby, de grondlegger van de hechtingstheorie. Natuurlijk ouderschap komt overal in de wereld voor en wordt breed ondersteund door wetenschappelijk onderzoek. Het gaat ervan uit dat een baby zich goed moet kunnen hechten aan een primaire opvoeder, in de meeste culturen de moeder. Ook andere mensen zijn belangrijk in het grootbrengen van kinderen, de stam ondersteunt de primaire verzorger in zijn of haar taken. Om dat goed te laten verlopen heeft een jong kind de aanwezigheid en verzorging van vertrouwde mensen en huid-op-huid contact dag en nacht nodig. Dragen in een draagdoek, (borst)voeding op verzoek en samen slapen (co-slapen) zijn middelen om een goede hechting tot stand te brengen.

Sensitief-responsief

Om te begrijpen wat een baby nodig heeft moet je als ouder je kind goed leren kennen. Wanneer je veel in elkaars nabijheid bent, leer je je kinds signalen herkennen en aanvoelen. Dit wordt ‘sensitief’ genoemd. Responsief wil zeggen dat wanneer je aanvoelt wat een kind nodig heeft, je er ook adequaat naar handelt. Dus je voelt dat je baby wat begint te wurmen in zijn slaap en je legt je baby vervolgens aan de borst, nog voor het echt begint te huilen van de honger. Sensitief-responsief ouderschap is de beste voorspeller voor het welzijn van een baby¹.

Hechting

Het hechtingsproces is het belangrijkst in het eerste jaar van je baby, dan worden de meeste verbindingen in de hersenen aangelegd. Maar het gehele hechtingsproces duurt nog een paar jaar langer. Dan worden bepaalde verbindingen in de hersenen verstevigd, of verdwijnen juist. De hersenen worden als het ware afgesteld op de omgeving. Ondertussen leert je kind praten en zeggen wat hij wel en niet wil. Verbale communicatie wordt nu belangrijker. Voorheen zag je baby jou nog als onlosmakelijk deel van zichzelf, maar nu begint je kind zich steeds autonomer te voelen. Je kind wil langzamerhand ook wat te vertellen hebben over zijn kleine wereldje.

Onvoorwaardelijk ouderschap

Je gevoeligheid als opvoeder is ook nu belangrijk: niet het gedrag op zich, maar wat er achter het gedrag zit is van belang. Op die manier leer je elkaar beter kennen, toon je interesse en gevoel voor je kinds emotie en zo werk je actief aan een goede relatie met je kind. Kinderen spiegelen zich aan het gedrag van de ouders en als je als opvoeder geïnteresseerd bent, oprecht luistert en waardeoordelen probeert buiten de deur te laten in je communicatie, dan is de kans groot dat je uk zal opgroeien tot een mens met ongeveer dezelfde eigenschappen. Voor sommige mensen is onvoorwaardelijk ouderschap het natuurlijke vervolg/aansluiting op natuurlijk ouderschap.

De verschillen

Je zou kunnen zeggen dat natuurlijk ouderschap vooral om hechting gaat en sensitief-responsieve zorg aan je kind geven, en onvoorwaardelijk ouderschap te maken heeft met hoe je je tot elkaar verhoudt en met elkaar communiceert. Het is mogelijk dat je je kind niet op verzoek hebt gevoed of hebt gedragen, en toch op een onvoorwaardelijke manier met elkaar omgaat. Omgekeerd kun je een hechtende ouder zijn, die samen slaapt en snel en adequaat reageert op je baby en toch je beter voelen bij een directieve opvoeding, waarbij jij bepaalt en niet je kind. Maar de overlap is er ook: gevoelig en empathisch met je kind omgaan is eigenlijk waar het bij beide vormen om draait.

Tot slot

Misschien heb je inmiddels het gevoel dat er maar één mogelijke manier van ouderschap is, een soort ideaal waar je 100% naar moet streven. Maar eigenlijk is dat denken in output, in resultaat: ‘Als ik het perfect doe, dan groeit mijn kind zeker goed op’. Dat is jammer, want eigenlijk werkt het niet zo. Er is weinig bewijs dat ‘goed’ opvoeden, dus met bepaalde technieken en opvoedtrucs, met grenzen stellen en consequent zijn, ook automatisch een goed resultaat oplevert. Je kunt wél zeggen dat de kans dat je kind gelukkig en wel opgroeit groter wordt als je als ouder een liefdevolle band hebt met je kind. Ouders kunnen het gemis aan een bredere, sociale context niet goed maken met opvoedtechnieken. Maar omgekeerd geldt dat als de band met ouders niet goed is, de kans groot is dat dit een negatieve invloed zal hebben op de rest van het leven van een kind.

Juíst omdat het gezin een hele ‘stam’ moet vervangen, is die liefdevolle eerste relatie met de eigen ouders van belang. Wees dus niet te streng voor jezelf. Ouderschap is soms worstelen, we maken fouten, we zijn mensen. Maar als je eerlijk naar jezelf kunt kijken en de relatie met je kind belangrijker vindt dan die ene driftbui of dat je kind zijn schoenen ’s ochtends niet aan wil, dan overstijg je het denken in resultaat. Dan ben je onvoorwaardelijk, ook naar jezelf toe. Dan ben je op en top ouder en kom je toe aan wat wezenlijk en echt is in de relatie met je kind.

Op zoek naar het verloren geluk

Naar een natuurlijke manier van opvoeden.

Bekijk op bol.com

Waarom liefde zo belangrijk is

Hoe de liefde voor je baby zijn hersenen vormt.

Bekijk op bol.com

Voetnoten

1. Sensitivity and attachment: a meta-analysis on parental antecedents of infant attachment.↩